Zob Xəstəliklərinin Hansı Formaları Vardır?
Zob xəstəlikləri qalxanvari vəzin (tiroid vəzinin) struktur və funksional dəyişiklikləri ilə bağlı müxtəlif formalar şəklində təzahür edir. Bu xəstəliklər tiroid hormonlarının ifraz səviyyəsinə, vəzin böyüməsinə və düyünlü dəyişikliklərin olub-olmamasına görə təsnif olunur. Zob xəstəliklərinin əsas formaları aşağıdakılardır:
1. Funksional Zob Xəstəlikləri
Bu kateqoriya qalxanvari vəzin hormon ifrazının normadan artıq və ya az olduğu halları əhatə edir.
1.1. Hipotiroidizm (Tiroid Hormonlarının Çatışmazlığı)
Hipotiroidizm qalxanvari vəzin kifayət qədər hormon istehsal etmədiyi hallarda meydana gəlir. Bu vəziyyət orqanizmin metabolizmasını ləngidərək aşağıdakı simptomlarla müşayiət olunur:
- Yorğunluq və halsızlıq
- Çəki artımı
- Dəri quruluğu
- Soyuğa qarşı həssaslıq
- Depressiya və yaddaş zəifliyi
Hipotiroidizmin əsas səbəbləri:
- Hashimoto tiroiditi (autoimmun mənşəli tiroid xəstəliyi)
- Yod çatışmazlığı
- Hipofiz və ya hipotalamus funksiyasının pozulması
1.2. Hipertiroidizm (Tiroid Hormonlarının Həddindən Artıq İstehsalı)
Hipertiroidizm tiroid hormonlarının normadan artıq istehsal edildiyi hallarda baş verir və orqanizmin metabolizmasını sürətləndirir. Əsas simptomlar:
- Sürətli ürək döyüntüsü
- Əsəbilik və narahatlıq
- İştahanın artmasına baxmayaraq çəki itkisi
- Həddindən artıq tərləmə və istiliyə həssaslıq
- Gözlərin irəli çıxması (Basedow xəstəliyində)
Hipertiroidizmin əsas səbəbləri:
- Basedow-Qrevs xəstəliyi (autoimmun mənşəli hipertiroidizm)
- Tiroid düyünlərinin həddindən artıq aktiv olması
- Tiroid iltihabı (tiroidit)
2. Struktur Zob Xəstəlikləri
Bu xəstəliklər qalxanvari vəzin morfoloji dəyişiklikləri ilə əlaqəlidir və funksional vəziyyətdən asılı olmayaraq inkişaf edə bilər.
2.1. Guatr (Tiroid Vəzinin Böyüməsi)
Guatr qalxanvari vəzin həcmcə böyüməsi ilə xarakterizə olunur. Bu vəziyyət həm hormon səviyyəsi normal olan insanlarda, həm də hipotiroidizm və ya hipertiroidizm fonunda meydana gələ bilər.
Guatrın əsas növləri:
- Endemik guatr – Yod çatışmazlığı olan bölgələrdə rast gəlinir.
- Sporadik guatr – Qidalanma və ya genetik faktorlarla əlaqəli yaranır.
- Toksik guatr – Tiroid hormonlarının həddindən artıq istehsalı ilə müşayiət olunur.
- Eutireoid guatr – Tiroid hormonları normal səviyyədə olduğu halda vəzin böyüməsi ilə müşayiət olunan forma.
2.2. Düyünlü Zob
Düyünlü zob qalxanvari vəzdə düyünlü formalaşmaların meydana gəlməsi ilə xarakterizə olunur. Bu düyünlər bədxassəli (xərçəng) və ya xoşxassəli ola bilər.
Düyünlü zobun növləri:
- Tək düyünlü zob – Vəzinin bir hissəsində lokal düyünün olması.
- Çox düyünlü zob – Bir neçə düyünün olması.
- Toksik düyünlü zob – Düyünlərin həddindən artıq tiroid hormonu istehsal etməsi.
2.3. Tiroid Xərçəngi
Tiroid vəzində bədxassəli şişlərin yaranması ilə xarakterizə olunan xəstəlikdir. Əsas növləri:
- Papillyar xərçəng – Ən çox yayılmış və müalicəyə yaxşı cavab verən forma.
- Follikulyar xərçəng – Yavaş inkişaf edən, lakin müalicə edilə bilən forma.
- Medullary xərçəng – Nadirdir və genetik faktorlarla əlaqəli ola bilər.
- Anaplastik xərçəng – Aqressiv və sürətli yayılan xərçəng formasıdır.
3. İltihabi Zob Xəstəlikləri (Tiroiditlər)
Tiroiditlər qalxanvari vəzinin iltihabı nəticəsində meydana gələn xəstəliklərdir.
3.1. Hashimoto Tiroiditi
Autoimmun mənşəli xroniki iltihabi xəstəlikdir. Orqanizmin immun sistemi tiroid toxumasına hücum edərək hipotiroidizmə səbəb olur.
3.2. Subakut Tiroidit
Virus infeksiyalarından sonra inkişaf edən və qalxanvari vəzin müvəqqəti disfunksiyasına səbəb olan xəstəlikdir.
3.3. Postpartum Tiroidit
Doğuşdan sonra bəzi qadınlarda yaranan tiroid xəstəliyidir. İlk mərhələdə hipertiroidizm, sonradan isə hipotiroidizmə keçid edə bilər.
3.4. Akut Bakterial Tiroidit
Nadir rast gəlinən, lakin ağır gedişatlı olan bakterial infeksiya səbəbiylə yaranan iltihabi xəstəlikdir.
Nəticə
Zob xəstəlikləri müxtəlif funksional və struktur pozuntularla müşayiət olunan geniş spektrli endokrin xəstəliklərdir. Bu xəstəliklərin təsnifatı əsasən hipotiroidizm, hipertiroidizm, guatr, düyünlü zob, tiroid xərçəngi və iltihabi tiroiditlərə bölünür. Müvafiq diaqnostika və müalicə tədbirləri ilə bu xəstəliklərin fəsadlarının qarşısını almaq mümkündür.