Zob Nədir?
Zob (guatr) qalxanvari vəzin (tiroid vəzinin) böyüməsi ilə xarakterizə olunan bir xəstəlikdir. Bu vəziyyət müxtəlif səbəblərdən yaranır və tiroid funksiyasının normadan aşağı və ya yuxarı olması ilə əlaqəli ola bilər. Zob xəstəliyi bəzən heç bir simptom vermədən inkişaf edir, lakin bəzi hallarda ciddi sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər.
Zobun Səbəbləri
Zobun inkişafına səbəb olan əsas amillər bunlardır:
- Yod çatışmazlığı – Qalxanvari vəzi tiroid hormonlarının istehsalı üçün yoda ehtiyac duyur. Yod çatışmazlığı olan bölgələrdə yaşayan insanlarda zob daha çox müşahidə edilir.
- Autoimmun xəstəliklər – Hashimoto tiroiditi və Basedow xəstəliyi kimi autoimmun xəstəliklər tiroid vəzinə təsir edərək onun böyüməsinə səbəb ola bilər.
- Hormonal disbalans – Tiroid stimullaşdırıcı hormonun (TSH) normadan artıq ifraz olunması tiroid vəzinin böyüməsinə gətirib çıxara bilər.
- Genetik faktorlar – Ailəsində zob olan insanlarda bu xəstəliyin yaranma riski daha yüksəkdir.
- İltihabi xəstəliklər – Tiroid vəzinin iltihabı (tiroidit) nəticəsində onun strukturu dəyişə və böyüməyə başlaya bilər.
- Dərmanlar və kimyəvi maddələr – Bəzi dərmanlar və zərərli kimyəvi maddələr tiroid funksiyasına təsir edərək zobun yaranmasına səbəb ola bilər.
- Qidalanma vərdişləri – Kələm, brokoli və soya məhsulları kimi bəzi qidalar həddindən artıq istehlak edildikdə tiroid hormonlarının istehsalını poza bilər.
Zobun Növləri
Zob fərqli formalarda və klinik gedişatda müşahidə edilə bilər. Əsas növləri bunlardır:
- Sadə (diffuz) zob – Bütün tiroid vəzi bərabər şəkildə böyüyür və düyünlər olmur.
- Düyünlü zob – Tiroid vəzinin daxilində bir və ya bir neçə düyün formalaşır.
- Toksik və qeyri-toksik zob – Toksik zob tiroid hormonlarının həddindən artıq istehsalı ilə müşayiət olunur, qeyri-toksik zob isə hormon səviyyələrini dəyişdirmədən tiroid vəzinin böyüməsi ilə xarakterizə olunur.
Zobun Əlamətləri
Zob bəzən heç bir simptom yaratmaya bilər, lakin bəzi hallarda aşağıdakı əlamətlərlə özünü göstərə bilər:
- Boyunda şişkinlik – Qalxanvari vəzin böyüməsi nəticəsində boyunun ön hissəsində görünən bir şişkinlik yaranır.
- Udqunma və tənəffüs çətinliyi – Böyümüş tiroid vəzi nəfəs borusuna və qida borusuna təzyiq göstərə bilər.
- Səs dəyişiklikləri və boğazda narahatlıq – Tiroid vəzinin böyüməsi səs tellərinə təsir edərək səsin qalınlaşmasına səbəb ola bilər.
- Ürək döyüntüsünün artması və titrəmə – Əgər zob hipertiroidizmlə əlaqəlidirsə, o zaman xəstə tez yorulma, sinirlilik və ürək döyüntüsünün artması kimi şikayətlər hiss edə bilər.
- Dəri və saç problemləri – Tiroid hormonlarının qeyri-sabitliyi dərinin quruluğu və saç tökülməsi kimi problemlərə səbəb ola bilər.
Zobun Diaqnozu
Zobun diaqnostikası üçün aşağıdakı müayinələr aparılır:
- Fiziki müayinə – Həkim boyunda şişkinliyi və tiroid vəzinin ölçüsünü qiymətləndirir.
- Qan analizləri – TSH, T3 və T4 hormonlarının səviyyələri yoxlanılır.
- Ultrasəs müayinəsi – Tiroid vəzinin strukturu və düyünlərin olub-olmaması müəyyən edilir.
- İncə iynə biopsiyası – Düyünlü zob hallarında xərçəng riskini qiymətləndirmək üçün biopsiya aparıla bilər.
- Radioaktiv yod müayinəsi – Tiroid funksiyasının qiymətləndirilməsi üçün istifadə olunan bir diaqnostik üsuldur.
Zobun Müalicəsi
Zobun müalicəsi xəstəliyin səbəbindən və şiddətindən asılı olaraq dəyişir:
- Dərman müalicəsi – Hipotiroidizm və hipertiroidizm hallarına uyğun olaraq tiroid hormonları tənzimləyən dərmanlar təyin edilir.
- Cərrahi müdaxilə (tiroidektomiya) – Zob çox böyüdükdə və ya xərçəng riski olduqda tiroid vəzinin bir hissəsi və ya tamamilə çıxarıla bilər.
- Radioaktiv yod terapiyası – Hipertiroidizmin müalicəsi üçün istifadə olunur və tiroid hüceyrələrini məhv edərək hormon istehsalını azaldır.
- Yod qəbulu – Yod çatışmazlığı səbəbindən yaranan zob hallarında qida rasionuna yodlu duz və yod tərkibli əlavələr əlavə edilir.
Zobun Qarşısının Alınması
Zobun yaranmasının qarşısını almaq üçün aşağıdakı tədbirlər görülməlidir:
- Kifayət qədər yod qəbulu – Yodlu duz, dəniz məhsulları və süd məhsulları kimi qidalardan istifadə edilməlidir.
- Balanslı qidalanma – Qalxanvari vəzin sağlamlığı üçün lazımlı vitamin və minerallarla zəngin qida rasionu seçilməlidir.
- Müntəzəm tibbi müayinələr – Ailəsində zob xəstəliyi olan şəxslər mütəmadi olaraq həkim nəzarətində olmalıdırlar.
- Zərərli kimyəvi maddələrdən uzaq durmaq – Bəzi kimyəvi maddələr tiroid vəzinin fəaliyyətini poza bilər.
Nəticə
Zob, qalxanvari vəzin böyüməsi ilə xarakterizə olunan və müxtəlif səbəblərdən qaynaqlanan bir xəstəlikdir. Onun yaranmasına əsasən yod çatışmazlığı, autoimmun proseslər və hormonal dəyişikliklər təsir göstərir. Zob bəzi hallarda simptomlar yaratmasa da, ciddi hallarda nəfəs darlığı, udqunma çətinliyi və hormon balanssızlığına səbəb ola bilər. Müalicə üsulu xəstəliyin səbəbindən və şiddətindən asılı olaraq dəyişir və medikamentoz terapiya, cərrahi müdaxilə və radioaktiv yod müalicəsini əhatə edə bilər. Profilaktik tədbirlər görməklə zobun qarşısını almaq mümkündür.