Tireoid xərçəngi nədir?

Tireoid Xərçəngi Nədir?

Tireoid xərçəngi qalxanvari vəzi hüceyrələrinin nəzarətsiz böyüməsi və bədxassəli şişlərin əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunan onkoloji xəstəlikdir. Bu xərçəng endokrin sistemin ən çox rast gəlinən bədxassəli şişlərindən biridir. Tireoid xərçəngi müxtəlif histoloji tiplərə malikdir və xəstəliyin gedişatı onun formasına görə dəyişir.

Tireoid Xərçənginin Əsas Növləri

Tireoid xərçəngi bir neçə əsas histoloji formaya bölünür:

1. Papilyar Karsinoma

   • Tireoid xərçənginin ən geniş yayılmış formasıdır (80-85%).
   • Yavaş inkişaf edir və müalicəyə yaxşı cavab verir.
   • Limfa düyünlərinə metastaz verə bilər, lakin sağqalma faizi yüksəkdir.

2. Follikulyar Karsinoma

   • Daha az rast gəlinir (10-15%).
   • Qan vasitəsilə metastaz verərək sümük, ağciyər və qaraciyər kimi orqanlara yayıla bilər.
   • Papilyar xərçəngə nisbətən daha aqressivdir.

3. Medullyar Karsinoma

   • Kalsitonin hormonu ifraz edən C hüceyrələrindən inkişaf edir.
   • İrsi faktorlara bağlı ola bilər və MEN (Multipl Endokrin Neoplazi) sindromu ilə əlaqəlidir.
   • Digər növlərlə müqayisədə daha az rast gəlinir (təxminən 3-5%).

4. Anaplastik Karsinoma

   • Tireoid xərçənginin ən aqressiv formasıdır.
   • Sürətlə yayılır və müalicəsi çətin olur.
   • Xəstələrin sağqalma faizi aşağıdır.

Tireoid Xərçənginin Səbəbləri və Risk Faktorları

Tireoid xərçənginin dəqiq səbəbi tam bilinməsə də, bəzi risk faktorları xəstəliyin inkişafına təsir edə bilər:

• Genetik faktorlar – Medullyar xərçəngdə irsi amillər mühüm rol oynayır.
• Radiasiyaya məruz qalma – Uşaq yaşlarında boyun nahiyəsinə edilən şüa terapiyası xərçəng riskini artırır.
• Yod çatışmazlığı – Xüsusilə follikulyar xərçəngin yaranmasında təsirli ola bilər.
• Autoimmun tiroid xəstəlikləri – Hashimoto tiroiditi olan insanlarda xərçəng riski artır.
• Yaş və cins – Qadınlarda kişilərə nisbətən daha çox rast gəlinir.

Tireoid Xərçənginin Əlamətləri

Xəstəliyin erkən mərhələlərində simptomlar zəif ola bilər. Ən çox rast gəlinən əlamətlər bunlardır:

• Boyun nahiyəsində bərk və ağrısız düyünün əmələ gəlməsi
• Səsin xırıltılı olması və ya dəyişməsi
• Udqunma çətinliyi
• Boyun limfa düyünlərinin böyüməsi
• Nəfəs darlığı və boğulma hissi

Bu əlamətlərin biri və ya bir neçəsi müşahidə edilərsə, endokrinoloqa müraciət edilməlidir.

Diaqnostika

Tireoid xərçənginin diaqnozu üçün bir neçə üsul tətbiq edilir:

1. Fiziki müayinə – Boyun nahiyəsində şiş və ya düyünlərin olub-olmaması yoxlanılır.
2. Laborator analizlər – TSH, tiroglobulin və kalsitonin səviyyələri qiymətləndirilir.
3. Ultrasəs müayinə – Tireoid vəzində düyünlərin ölçüsü və quruluşu araşdırılır.
4. İncə iynə aspirasiya biopsiyası (İİAB) – Düyündən nümunə götürülərək mikroskop altında araşdırılır.
5. Kompüter tomoqrafiyası (KT) və ya MRT – Şişin yayılma dərəcəsini təyin etmək üçün istifadə olunur.
6. Pozitron Emission Tomoqrafiyası (PET-CT) – Xəstəliyin metastaz verməsini aşkar etmək üçün tətbiq edilə bilər.

Müalicə Üsulları

Tireoid xərçənginin müalicəsi şişin növünə və yayılma dərəcəsinə görə dəyişir. Əsas müalicə metodları aşağıdakılardır:

1. Cərrahi Müdaxilə (Tiroidektomiya)

   • Xərçəngin dərəcəsindən asılı olaraq tireoid vəzin bir hissəsi və ya tamamilə çıxarılır.
   • Boyun limfa düyünlərində metastaz varsa, limfa düyünləri də götürülə bilər.

2. Radioaktiv Yod Terapiyası

   • Xüsusilə papilyar və follikulyar xərçəngin müalicəsində istifadə edilir.
   • Cərrahiyyədən sonra qalan xərçəng hüceyrələrini məhv etmək məqsədilə tətbiq olunur.

3. Hormon əvəzedici terapiya

   • Tiroidektomiyadan sonra xəstəyə ömür boyu levotiroksin (L-Tiroksin) verilir.
   • Bu həm hormon çatışmazlığını aradan qaldırır, həm də xərçəngin təkrarlanmasının qarşısını almağa kömək edir.

4. Şüa terapiyası və kimyaterapiya

   • Adətən anaplastik xərçəngdə və müalicəyə çətin cavab verən hallarda istifadə edilir.
   • Medullyar xərçəngdə də əlavə müalicə metodu kimi tətbiq oluna bilər.

Proqnoz və Sağqalma Faizi

Tireoid xərçənginin proqnozu onun növündən və yayılma dərəcəsindən asılıdır:

• Papilyar xərçəng: Erkən diaqnoz qoyulduqda 10 illik sağqalma faizi 90-95%-dir.
• Follikulyar xərçəng: 10 illik sağqalma göstəricisi 85-90%-dir.
• Medullyar xərçəng: Erkən aşkarlandıqda müalicə nəticələri qənaətbəxşdir, lakin metastaz vermiş formalarında sağqalma azalır.
• Anaplastik xərçəng: Proqnozu ən pis olan növdür. 5 illik sağqalma 10%-dən azdır.

Nəticə

Tireoid xərçəngi qalxanvari vəzin bədxassəli şişlərindən ibarət olan bir xəstəlikdir və müxtəlif histoloji tiplərə malikdir. Xəstəliyin erkən diaqnozu və müalicəyə tez başlanması sağqalma faizini artırır. Əsas müalicə üsulları cərrahi müdaxilə, radioaktiv yod terapiyası və hormon əvəzedici müalicədir. Tireoid xərçəngi olan şəxslər mütəmadi olaraq endokrinoloq nəzarətində olmalıdırlar.